Permakultura to podejście do projektowania przestrzeni zgodne z naturalnymi procesami. W jej ramach stosuje się wały ziemne, które mają na celu poprawę mikroklimatu i magazynowania wody, a także zwiększanie urodzajności gleby. Stosują je rolnicy, ale też właściciele przydomowych ogródków. Czym dokładnie są permakulturowe wały ziemne, jakie mają zalety i jak je prawidłowo budować?
Czym są permakulturowe wały ziemne?
Permakulturowe wały ziemne to struktury zbudowane z ziemi, często wzbogaconej materiałem organicznym, które pełnią funkcję ochronną, regulacyjną i wspierającą wzrost roślin. Ich zadaniem jest poprawa gospodarki wodnej w glebie, osłona upraw przed wiatrem oraz stworzenie bardziej stabilnego mikroklimatu.
Dzięki odpowiedniemu ukształtowaniu wały zatrzymują wodę deszczową – zapobiegają jej szybkiemu spływowi i, w konsekwencji, erozji gleby. Są także naturalnym sposobem na zwiększenie żyzności podłoża. W ich wnętrzu często umieszcza się organiczne resztki, które stopniowo się rozkładają i uwalniają cenne składniki odżywcze.
Wały ziemne w permakulturze różnią się od tradycyjnych wałów przeciwpowodziowych czy osłonowych. Ich konstrukcja jest przemyślana pod kątem długofalowego wpływu na ekosystem, a nie jedynie jako doraźne rozwiązanie hydrotechniczne.
Jakie korzyści dają wały ziemne w permakulturze?
Jedną z najważniejszych zalet stosowania wałów ziemnych jest poprawa retencji wody w glebie. Dzięki ich budowie deszczówka zatrzymuje się w naturalnych zagłębieniach i wsiąka stopniowo, zamiast spływać po powierzchni i uciekać do rowów czy kanalizacji. Poza tym wały ziemne zapewniają ochronę roślin przed silnym wiatrem. Pełnią rolę naturalnej bariery, która zmniejsza prędkość wiatru, co przekłada się na lepsze warunki wzrostu roślin, zwłaszcza tych delikatniejszych, jak warzywa liściaste czy młode sadzonki drzew owocowych.
Jeśli spojrzeć się na nie od strony przyrodniczej, to wały zwiększają bioróżnorodność. Dzięki specyficznej budowie stanowią siedlisko dla owadów zapylających, drobnych ssaków oraz pożytecznych mikroorganizmów glebowych. Jeśli zostały odpowiednio zaprojektowane, pomagają również w regulacji temperatury gleby, ponieważ utrzymują ciepło zimą, a latem ograniczają przegrzewanie się ziemi.
Jak budować permakulturowe wały ziemne?
Permakulturowe wały ziemne buduje się w miejscach, gdzie naturalnie zbiera się woda, ale nie dochodzi do jej długotrwałego zastojenia. Idealne nachylenie terenu to takie, które pozwala na swobodne wsiąkanie wody i minimalizuje ryzyko erozji.
Sam proces budowy zaczyna się od wyznaczenia kształtu wału. Następnie wykopuje się płytką rynnę, w której gromadzić się będzie nadmiar wody, a pozyskaną ziemię usypuje w postaci podłużnego wału. W jego wnętrzu najczęściej umieszcza się organiczne resztki, czyli gałęzie, liście lub kompost. Biodpady z czasem zamienią się w próchnicę.
Powierzchnia wału powinna być zabezpieczona przed erozją – efekt ten osiąga się poprzez ściółkowanie lub obsadzenie go roślinami, które stabilizują strukturę i dodatkowo wspierają ekosystem. Wały obsadza się roślinami o głębokim systemie korzeniowym, które pomagają w utrzymaniu stabilności konstrukcji.
Rodzaje permakulturowych wałów ziemnych
Permakulturowe wały ziemne przybierają różne formy, w zależności od warunków terenowych, klimatycznych oraz funkcji, jaką mają pełnić. Poszczególnych rodzajów jest na tyle dużo, że można o nich napisać przynajmniej kilka osobnych artykułów. Na potrzeby niniejszego tekstu wybrałem jednak kilka najważniejszych rodzajów wałów, o których warto wiedzieć. Oto one!
Wały typu Hügelkultur
Wały Hügelkultur to jedne z najpopularniejszych w permakulturze. Ich konstrukcja opiera się na układaniu grubych kawałków drewna, gałęzi i materii organicznej na dnie wału, a następnie przysypywaniu ich ziemią. Drewno stopniowo się rozkłada, uwalniając składniki odżywcze i działając jak gąbka magazynująca wodę.
Takie wały są szczególnie przydatne na terenach suchych, ponieważ pomagają w długotrwałym utrzymywaniu wilgoci w glebie. Ich wnętrze stanowi siedlisko dla pożytecznych mikroorganizmów i dżdżownic, a mają one korzystny wpływ na żyzność ziemi.
Wały przeciwerozyjne
Ten typ wałów stosuje się na terenach nachylonych, gdzie istnieje ryzyko erozji wodnej lub wietrznej. Wały przeciwerozyjne układa się w poprzek stoku, aby spowolnić spływ wody i zapobiec wymywaniu gleby. Obsadza się je roślinami o silnym systemie korzeniowym, są to z reguły trawy wieloletnie, lucerna, a czasami nawet małe drzewa owocowe.
Ich głównym zadaniem jest stabilizacja podłoża, zatrzymywanie wody w glebie oraz tworzenie naturalnych barier przeciwdziałających osuwaniu się ziemi. Poprawiają one jakość gleby na terenach o dużym nachyleniu.
Wały wiatrochronne
Wały wiatrochronne są budowane z myślą o ochronie upraw przed silnym wiatrem. Mają one zazwyczaj większą wysokość i są obsadzane roślinami o gęstym ulistnieniu – krzewami i mniejszymi drzewami. Tworzą naturalne bariery, które redukują prędkość wiatru, ograniczają erozję oraz chronią rośliny przed wysuszeniem.
Są szczególnie przydatne na terenach otwartych, na których silnie dmiące wiatry niszczą delikatne uprawy. Zresztą wały wiatrochronne poprawiają lokalny mikroklimat, ponieważ zwiększają wilgotność powietrza i ograniczają straty wody z gleby.
Wały wodne
Wały wodne są projektowane tak, aby maksymalnie zwiększyć retencję wody w glebie. Tworzy się je w pobliżu naturalnych cieków wodnych, stawów lub w miejscach, gdzie gromadzi się woda opadowa. Ich budowa pozwala na spowolnienie odpływu wody i równomierne jej wsiąkanie w glebę.
Tego typu wały są szczególnie przydatne na terenach suchych, na których opady są nieregularne. Pomagają w magazynowaniu wody na dłuższy czas, dzięki czemu sprzyjają rozwojowi roślin i zapobiegają przesuszaniu gleby.
Wały ciepłe
Wały ciepłe to konstrukcje, które dzięki odpowiedniemu doborowi materiałów pomagają w utrzymaniu wyższej temperatury gleby. Często wykorzystuje się w nich kamienie, które nagrzewają się w ciągu dnia i oddają ciepło w nocy, a w ten sposób przedłużają okres wegetacyjny roślin.
Tego typu wały są idealne dla osób uprawiających rośliny ciepłolubne w chłodniejszych strefach klimatycznych. Są one w stanie skutecznie podnieść temperaturę otoczenia roślin i wydłużyć czas ich wzrostu.
Jakie rośliny najlepiej sadzić na wałach ziemnych?
Dobór roślin na wałach ziemnych zależy od ich przeznaczenia. Jeśli twoim głównym celem jest poprawa retencji wody i użyźnianie gleby, postaw na rośliny pionierskie, czyli koniczynę, lucernę oraz nostrzyk. Mają one głębokie korzenie, które pomagają w spulchnianiu gleby i zwiększają jej zdolność do magazynowania wody.
W przypadku wałów pełniących funkcję wiatrochronów najlepiej sprawdzą się krzewy i drzewa o gęstym ulistnieniu, np. leszczyna, rokitnik czy aronia. Ich system korzeniowy stabilizuje ziemię, a liście dodatkowo ograniczają parowanie wody. Dla osób zainteresowanych zwiększeniem plonów warto obsadzić wały roślinami użytkowymi – dynią, fasolą tyczną, malinami lub różnego rodzaju ziołami.
Czego unikać przy budowie wałów permakulturowych?
Najczęstszym błędem jest niewłaściwe usytuowanie wału. Jeśli zostanie zbudowany na terenie o zbyt dużym nachyleniu, może dojść do jego osunięcia się, co nie tylko zniszczy uprawy, ale również wpłynie negatywnie na strukturę gleby.
Innym, lecz równie poważnym problemem jest stosowanie zbyt jednorodnego materiału. Jeśli wał składa się wyłącznie z ziemi bez dodatku materii organicznej, jego struktura będzie mniej stabilna i mniej żyzna. To właśnie dlatego dodaje się do jego wnętrza gałęzie, kompost lub słomę, bo poprawia to jego jakość i trwałość.
Dodam jeszcze, że bardzo ważne jest także unikanie nadmiernego zagęszczenia gleby podczas budowy. Mocne ubijanie ziemi sprawia, że wał staje się mniej przepuszczalny. Ogranicza to wchłanianie wody i powoduje, że spływa ona powierzchniowo, zamiast wnikać do gleby.
Doświadczony budowlaniec z 20-letnim stażem w zawodzie. Najpierw zajmował się budownictwem przemysłowym, a potem praktycznymi remontami. Prywatnie miłośnik hokeju oraz genealogii.